Şair ve yazar. 28 Haziran 1952, Eskişehir doğumlu. Tam adı Ahmet Enis Batur. Fakir İdris, İdris Kantörün, Reşit İmrahor, Salim Kantörün ve Yenisey gibi imzalar da kullandı. Eski Hava Kuvvetleri Komutanı ve senatör Muhsin Batur’un oğlu. İlkokulu Eskişehir Dumlupınar İlkokulunda, ortaokulu İstanbul’da okudu ve İstanbul Saint Joseph Lisesinde başladığı lise öğrenimini Ankara Atatürk Lisesinde tamamladı. Lise öğrenciliği sırasında Ulus gazetesinde sinema sayfasını yönetti. Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde başladığı yüksek öğrenimini Paris Sorbonne Üniversitesi’nde (1976) tamamladı. Yazı dergisini çıkardı (1978-80) ve Oluşum (1978-80) dergisini yönetti. Milli Eğitim Bakanlığı Yayın Dairesi başkanlığı (1979-80) görevinde bulundu. Milliyet gazetesinin kültür servisi ve yayınlar yöneticiliğini (1983-84), Milliyet Büyük Ansiklopedi’nin (1986) genel yayın yönetmenliğini yürüttü. UNESCO’nun “Göreme’den İstanbul’a Kültür Mirasımız” kampanyasını (1984) yönetti. Dönemli Yayıncılık’ın genel yayın yönetmenliğini yaptığı sırada Gergedan (1987-88), Şehir ve Argos dergilerini çıkardı. Sanat Dünyamız, Kitap-lık, Cogito, Arredamento Dekorasyon, Fol gibi dergilerin hazırlanışlarında sorumluluklar üstlendi. Remzi Kitabevi’nin (1990-1993) yayın danışmanlığını yaptı. TRT televizyonunda danışmanlığını yaptığı “Okudukça” adlı programda (1994-1999) “görsel deneme”lerini, kurucularından olduğu Açık Radyo’nun “Şifa, Şifre, Deşifre” programında ise “sözel deneme”lerinı gerçekleştirdi. Fransa’da yapılan “Belles F.trangeres” etkinliğine, Berlin’de Literarischc Colloquium’a, Rotterdam ve Lizbon şiir festivallerine katıldı. Roma’daki Centro Montale’de konferanslar verdi. 1982’de “Çağdaş İspanyol Resmi”, 1993’te “Modern Fransız Resmi” sergilerinin küratörlüğünü üstlendi. ALI Siyasal Bilgiler Fakültesi, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, Eskişehir Üniversitesi, Bilsak ve Bilar’da seminerler düzenledi. On altı yıl (1988-2004) Yapı KrediYayınlarını yönetti, ayrıca Galatasaray Üniversitesinde dersler verdi. TRT televizyonlarında kültür-sanat programları hazırlayıp sundu.
Yazı yaşamına sinema ve müzik eleştirileriyle başlayan Batur’un ilk yazısı bir film eleştirisi (Adada Şenlik) Eylül 1970’de Ulus gasetesinde yayımlanmıştı. . Şiir ve denemelerini Yeni Dergi, Türk Dili, Oluşum, Soyut, Somut, Yazı, Tan, Çağdaş Eleştiri, Gösteri, Gergedan, Şehir, Argos, Sanat Dünyamız, kitap-lık, Cogito, Arredamento Dekorasyon, Fol, Yeni Gündem, P-eki, Express, 2000’e Doğru, Cumhuriyet Bilim Teknik gibi pek çok dergide ile Cumhuriyet, Milliyet, Dünya ve Aydınlık gazetelerinde yayımladı. İlk yazı ve şiirlerinden bu yana üç özelliğiyle öne çıktı: Üretkenliği, gerek şiirlerinde gerekse yazılarında (özellikle ilk deneme kitaplarında daha sık) görülen deneyciliği, kültürel göndermelerinin çoğunlukla “yabancı” oluşu. Genellikle “Türk kültürüne ve edebiyatına yabancı” olmakla nitelendiyse de bu “yabancılık” iddiasına katılmayanlar da oldu. T. S. Halman, E. Batur’un “kendi kuşağından yazarlar arasında en ilginç edebi bilince sahip olanı ve pek çok bakımdan modern Türkiye’nin yaratmaya çalıştığı kültür sentezinin ideal bir sembolü ve sözcüsü konumunda” olduğunu yazdı. M. Ergüven de “belli çevrelerin snop ve kendi kültürüne yabancı olmakla suçladığı” Batur’un “aslında kendi yatağına sığmayan bir nehri anımsat”tığıni, “ait olduğu kültürün dışına taşıp başka kulvarlarda kulaç atmasına yol açan nedenler”in onun “yabancı kimliğinden değil, bu disiplin ve bitmeyen merak duygusundan kaynaklan”dığını ve Batur’un “disiplinli ve yazarak düşünmeye adanmış yaşamıyla, Şark zihniyetine sahiden yabancı biri” olduğunu belirtti.süre
Şiir ve İdeoloji kitabıyla Türk Dil Kurumu 1980 Deneme Ödülünü, Perişey ile 1993 Cemal Süreya Şiir Ödülünü, Opera I-4004 ile 1996 Altın Portakal Şiir Ödülünü, Imago Mundi ile 1999 Sibilla Aleramo Şiir Ödülünü (İtalya) kazandı. Yapı Kredi Yayınları’nın editörlüğünü yaptı.
“Dilin, sözcüklerin saymacalığı epeydir belirtiliyor. Sanki kıyamete doğru koşar adım gidilirken, dağılganlaşan, kırılganlaşan dilin içinde yeni bir dil, Enisi bir işaret-yazı kurmayı, anlamı orada taşıllaştırmayı istiyor Batur. Ateş, Su, Kadın, Erkek, Çocuk, Ölüm, Dirim vb. ve elbet Yazı: Hepsi birer simgeye dönüştürülüyor, bu simgesel Öğeler bir tür yabancılaştırma efekti işlevi görüyor bir anlamda. Duygusal katılımı (katharsis) kesintiye uğratarak, metin üzerinde düşünmeye yöneltiyor. (…) atonal bir şiir bu.” (Ahmet Oktay)
“Enis Batur şiirinin Önemli bir yönü negatif teoloji yapmasıdır, inancın kapatamadığı, anlamın aşamadığı bir boşluk, bir derinlik, belki de henüz keşfedilmemiş bir anlamlılık kıyısında devinir söz. Dile gelmez, şiirleştirilemez denen haddin, dilin sınırlarının arayışıdır bu.” (Oğuz Demiralp)
“İletişimin sınırlarını alabildiğine zorlayan kişilerden biri E. Batur. Bir Ötedil araştırıcısı. Yitik dillerin kazıbilimcisi öte yandan. (…) Şiirsel uzayının sarmal yörüngesinde hep daha uzağa ötelendi. Tıpkı, tek bir dizesinin bile, baştan sona hızla biçim değiştiren bulutsu imgeleri gibi. (…)
“Özveri diler okurundan bu şiir, çaba ister. Ritmin, ezginin akışına takılıp kalmak, onunla yetinmek olasıdır bir şekilde elbet, anlama hiç ulaşamazsın. Birden kırılışıyla, dizesindeki bir burgaçla, aykırı bir tınıyla uyarır Enis.” (Mazhar Candan)
ESERLERİ:
ŞİİR: Eros ve Hgades (1973), Bir Ortaçağ Yalnızlığı (1973), Nil (1975), AraKitab (1976), İblise Göre İncil (1979), Kandil (Meseller Kitabı, 1981), Dış Kanama (Fakir İdris takma adıyla, 1982), Tuğralar (1985), Sarnıç (1985), Gri Divan (1990), Koma Provaları (1990), Perişey (1992), Yazılar ve Tuğralar (toplu şiirleri, 1973-87, 1987), Ağlayan Kadınlar Lahdi (1993), Kuvve’den Fiil’e (A. Güntan ve İ.Yaşar ile birlikte, Reşit İmrahor takma adıyla, 1993), Darb ve Mesel (1995), Taşrada Ölüm Dirim Hazırlıkları (1995), Opera I (1996), Doğu-Batı Dîvanı (1997), Sütte Ne Çok Kan (1998), Kanat Hareketleri (2000), Papirüs Mürekkep Tüy – Seçme Şiirler 1973-2002 (2002), Ağırlaştırıcı Sebepler Dîvanı (2003), Abdal Düşü (2003).
DENEME-ELEŞTİRİ: Ayna (1977), Şiir ve İdeoloji (1979), Tahta Troya (1981), Alternatif Aydın (1985), E/Babil Yazıları (1986), Bu Kalem Bukalemun (1986), Otuz Kuş Birden Olmak (1986), Estetik Ütopya (1987), Belki (1987), Viyana İçin Siyah Vals (1987), İki’z (1988), Eşittir Sonsuz (1988), Gergedanname (1988) Kediler Krallara Bakabilir (1990), Sıçrayan Fasulye (1990), Almanak (1990), İskelet Dansı (1991), Ses Harf İmge (İlhan Usmanbaş’la, 1991),Bî-linç (1991), Gönderen: Enis Batur (1991), Başkalaşımlar I-X (1975-1990 arası daha önce kitaplaşan yazıları toplu olarak, 1992), Hatay’da Bir Rolls Royce (1992), Söz’lük (1992), Küçük Kıpırtı Tarihi (1992), Perec Kullanma Kılavuzu (1993), Yazının Ucu (1993), Kırkpâre (1993), Gesualdo (1993), Ondört + X + 4 Deneysel Metin (1994), Akabe (1994), İstanbul İçin Şehrengiz (1994), Üç İzmir (1994), Ankara Ankara (1994), Günebakan I (Saatsiz Maarif Takvimi, 1995), Günebakan II (Saatsiz Maarif Takvimi, 1995), Modernlerin Gecesi (1995), Ya/zar (1996), E/Babil (1997), Seyrûsefer Defteri ([Saatsiz Maarif Takvimi]1997), Bu Kalem Melûn (1997), Frenhoferolmak (1997), Bir El Okuma (1997), Aciz Çağ, Faltaşları (1998), Türkiye’nin Üçlemi (1998), Kurşunkalem Portreler (1999), Su, Tüyün Üzerinde Bekler (1999), Fatma Tülin-Bir (İki) Sergi Öncesinden Tablolar (1999), İlhan Berk / Mağara Ressamı, Sapkın Nakkaş, Nâmahrem Kalem (2000), Başkalaşımlar XI-XX (1990-2000 arası yazıları, 2000), Defter (2001), Smokinli Berduş (2001), Yazboz (2001), Patates (2003), Okuma Lambası (2004), Bu Kalem Un(ufak)(2004), İmgeleri Kim Dinler? (2004).
ROMAN: Acı Bilgi – Fugue Sanatı Üzerine Bir Roman Denemesi (2000), Elma-Örgü Teknikleri Üzerine Bir Roman Denemesi (2001), Bir Varmış Bir Okmuş: Sözümona Düzmece Bir Wilhelm Tell Hikâyesi (2002), Kravat (2003), Mürekkep Zaman (2004).
ÖYKÜ: Patates (2004).
ANTOLOJİ: Kara Mizah Antolojisi (1987), Modern Dünya Edebiyatı Antolojisi (1988), Gütenberg Gökadasına Gezi (1992), Unutulmuş Şiirler Antolojisi (1994), Modernizmin Serüveni: Bir “Temel Metinler” Seçkisi 1840-1990 (1997), Râbia Hâtun: “Tuhaf Bir Kıyâmet” + 41 Şiir (2000), Sahici Trenler İçin Oyuncak Kitap (2003).
GEZİ-GÜNLÜK: Yolcu (1996), Kesif (1996), İki Deniz Arası Siyah Topraklar (1996), Issız Dönme Dolap (1998), Amerika Büyük Bir şaka, Sevgili Frank, Ama Ona Ne Kadar Gülebiliriz? New York Seyahati (1999), Kum Saatinden Harfler: Sokulgan Okur İçin İçbükeyler (2001), Başka Yollar (2002), Şehren’is (2002), İki Deniz Arası Siyah Topraklar (2002), Bekçi (2003), Paris Ecekent (2003), Mazruf (2004).
ÇEVİRİ: Deliliğin Tarihine Giriş (M. Foucault’dan, N. Barın ile, 1982), Biricik Son Kaygısı (E. Jabés’den, 1996), Remizler (C. Bouthemy’den, 1996).
YABANCI DİLLERDEKİ KİTAPLARI: Scritti e sigilli: 1973-1990 (İtalyanca, 1992), Imago Mundi (İtalyanca, 1994), Neymey-i Butimar (Farsça, 1996), Passport (Flemenkçeye, 1998), La Sarcophage des Pleureuses (Fransızca, 2000), Sefer be ayne-i digeri (Farsça, 2000).
HAKKINDA: Talât Sait Halman / Enis Batur Üzerine (Greenfield Rewiev, 1986), Evren Erem / Gri Tavırlı Divan (Sombahar, sayı: 3, Ocak-Şubat 1991), Evren Erem – Mazhar Candan / Enis Batur Özel Bölümü (Sombahar, sayı: 5, Mayıs-Haziran 1991), Mustafa Durak / Sombahar (sayı: 30, Temmuz-Ağustos 1995), Vitrindekiler / Su, Tüyün Üzerinde Bekler (Cumhuriyet Kitap, 6 Mayıs 1999) – Türkiye’nin Üçlemi (Cumhuriyet Kitap, 6 Mayıs 1999), Fatma Oran / Enis Batur’dan ‘Fatma Tülin Bir (İki) Sergi Öncesinden Tablolar’ Ressam ve Tanığı (Cumhuriyet Kitap, 30.3.2000), Veysel Atayman / Amerika’yı Anlatmanın Estetiği (Cumhuriyet Kitap, 13.7.2000), Ayla Erdinç-Ahmet Alptekin / ‘Belli Ses ve Ezgi Aradım Bu Şiirlerde’ (Cumhuriyet Kitap, 20.7.2000), Hüseyin Peker / Enis Batur: Bir Düellodur Şiir (Şiir Odası dergisi, Kasım-Aralık 2000), Muzaffer Buyrukçu / Enis Batur’dan Yeni Bir Denemeler Toplamı: Kurşunkalem Portreler (Cumhuriyet Kitap, 16.12.1999), Acı Bilgi Üzerine Okuyuş Notları (Cumhuriyet Kitap, 15.2.2001), Kum Saatından Harfler-Sokulgan Okur İçin İçbükeyler (Cumhuriyet Kitap, 1.11.2001), Abdullah Tekin / Enis Batur ‘Acı Bilgi’den Sonra, ‘Elma’ ile Yeniden Roman Alanında (Cumhuriyet Kitap, 15.11.2001), Elma (Kitap Rehberi, Aralık 2001), Enis Batur – “Yeryüzü: Cehennem” (Cumhuriyet Kitap, 22.11.2001), İbrahim Yıldırım / Elma İçin Temrinler ve Örgü Çözme Provaları (Varlık, Aralık 2001), Son Kare (Cumhuriyet Kitap, 4.4.2002), Münir Göle / Pusulasız Yazı Yolcusu (Radikal Kitap, 5.7.2002), Turhan Günay / Enis Batur’un “Elma”sına Beraat (Cumhuriyet Kitap, 1.8.2002), Esra Ermert / Enis Batur Şiirinde İzlekler (Cumhuriyet Kitap, 8.8.2002) – Gen Haritası-Enis Batur’un Şiirinde Kullanım Sıklığı ve Köken Temelinde Sözcük Taraması (2002), Burak Şuşut / Enis Batur’la Şiirinin Başlangıcından Günümüze Yolculuk (söyleşi, Cumhuriyet Kitap, 22.8.2002), Tarık Özcan / Enis Batur’a: Beni Şiirle Sınayın (Bizim Külliye, Ekim 2002), Ahmet Bozkurt / Şair Batur’un 30 yılı (Cumhuriyet Kitap, 6.10.2002), Sefa Kaplan / Okuma Lambası – Özlemişiz Vallahi (Hürriyet Keyif, 3.10.2004), Hasan B. Kahraman / Şaşkınlık ya da Enis Batur Hâlleri (Varlık, Haziran 2004), Coşkun Yerli / Ağırlaştırıcı Sebepler Dîvanı Üzerine (Varlık, Mayıs 2004), Asuman Kafaoğlu / Mürekkep Zaman (Cumhuriyet Kitap, 6.1.2005), Enis Batur’la ‘Mürekkep Zaman’ı Konuştuk (Cumhuriyet Kitap, 3.2.2005), Ayşen Gür / Öykü Antolojisi (Hürriyet Keyif, 20.3.2005)
Turkish