Çocuk Kitaplarında Pedogoji, Sansür Değildir!

 Çok sık duyduğumuz ‘pedogoji’ kavramının çocuk kitaplarına girmesi çok yeni fakat olmazsa olmazı. Bu kavramın yeni olması elbette bazı tartışmalara neden olduğu gibi ideolojik ve siyasi olarak da yanlış kullanılmaya açık. Öncelikli olarak bilinmesi gereken evrensel ve bilimsel olduğu yönünde. İnsanın olduğu her yerde nasıl psikoloji varsa okullar eğitim müfredatlarını gelişim psikolojisine göre planlıyorlarsa elbette pedogoji de dünyanın her yerinde var. Ülkemizdeki güvensiz atmosfer ebeveynleri etkileyecek, çocuk kitaplarında pedogojiye uygunluk derken kuşkuyla bakacaklar fakat bunun nedeni ideolojik olarak da kötü kullanılmaya müsait olması. Örneğin çocuk kitaplarında gökkuşağı görmek gayet pedogojiktir. Fakat gökkuşağının pedogojik olmadığını söyleyen ya da domuzu pedogojiye uygun değil, diyerek reddeden kesimler de vardır. Doğada ve insan ilişkilerinde olan her şey pedogojiktir. Çünkü bilimseldir.

Çocuğun gelişimsel ihtiyaçlarına uygun, duygu dünyasını destekleyen, güvenli, kapsayıcı ve düşünmeyi teşvik eden bir edebi yaklaşımı ifade eder. Bir çocuk kitabının yalnızca “ne anlattığı” değil, “nasıl anlattığı” da pedagojiktir. Amaç, çocuğun dünyasına saygı duyarak onu güçlendiren, meraklandıran ve geliştiren metinler sunmaktır.

Gelişim Dönemlerine Uygunluk

Her yaş grubunun bilişsel, duygusal ve dil gelişimi farklıdır. 7 yaşına uygun olan bir anlatım, 10 yaş için yetersiz; 12 yaş için basit kalabilir. Pedagoji, metnin çocuğun anlayabileceği, işleyebileceği ve gelişimine katkı sağlayacağı düzeyde olmasını sağlar.

 Güvenli ve Sağlam Bir Değer Zemini

Pedagojik kitaplar: Korkutmaz, aşırı tehdit içermez, çocuğu suçlu ya da yetersiz hissettirmez, yol gösterir ama dayatmaz. Kitabın hedefi “öğüt vermek” değil, yol açmaktır.

 Duygusal Dünyayı Destekleme

İyi bir çocuk kitabı: zor duyguları (öfke, kıskançlık, kaygı, kayıp) sağlıklı şekilde işler, empatiyi ve duygusal farkındalığı artırır, çocuğun kendi duygularını tanımasına rehber olur.

 Dil ve İfade Becerilerini Geliştirme

Açık, sade, estetik bir dil kullanılır. Sözcükler özenlidir; çocukların dil hazinesini genişletirken onları zorlamaz. Cümleler uzun ama boğucu olmayan bir ritme sahiptir.

 Eleştirel ve Yaratıcı Düşünmeyi Destekleme

Pedagoji sadece “öğretmek” değildir. Çocuğa şu becerileri hissettirmeden kazandırır:

Problemleri farklı açılardan görme, Kendi sorularını sorma, tahmin yürütme, bağımsız düşünme. Bu yüzden güncel çocuk edebiyatında soru sorduran kitaplar ön plandadır.

 Toplumsal Cinsiyet, Çeşitlilik ve Adalet Duyarlılığı

Modern pedagojide: kalıplaşmış rolleri tekrar etmeyen, çeşitliliği normalleştiren, adil ve kapsayıcı bir dünya sunan, hikâyeler tercih edilir.

 Çocuğu Etkin Okur Yapma

Pedagojik çocuk kitabı, çocuğu edilgen bırakmaz; katılmasını sağlar: Merak ettirir, tahmin yürütmeye çağırır, resimlerle etkileşim kurdurur, bazen boşluk bırakır ki çocuk tamamlasın

 Travmatize Etmeden Zor Konuları İşlemek

Ölüm, hastalık, boşanma, göç gibi temalar çocuk edebiyatında işlenebilir ama pedagojik bakış: Yaşı dikkate alır, gerçekçiliği yumuşatır, güvenli bağ ve umut duygusunu korur.

Özge Doğar