At’ın Yönetmeni: ALİ ÖZGENTÜRK

“Yönetmen gerekirse starı, gerekirse sokaktaki adamı alıp oynatabilir.”
Ali Özgentürk

Türkiye sinemasının en zor dönemlerinde inatla film çekmeye devam eden yönetmenlerin başında Ali Özgentürk gelir. Edebiyat, tiyatro çalışmalarıyla kendi kendini eğiten Ali Özgentürk sinemamıza yaşadığı toprakların, Adana’nın havasını taşır.

Ali Özgentürk, özgün hikâyelerin peşinden koşar. Yaşadığı toplumun hikâye anlatıcısıdır bir yanıyla, bir yanıyla da hiç bitmeyen estetik arayışı içindedir.

Tam adıyla Ali Habip Özgentürk 1945 yılında Adana’da dünyaya gelir. Edebiyata, özellikle şiire, tiyatroya, sinemaya meraklı bir gençtir. Çeşitli dergilerde öyküleri yayımlanır. Öğrencilik yıllarında amatör tiyatro gruplarıyla, sonrasında Adana Şehir Tiyatrosu ve Arena Tiyatrosu’nda çalışır. Oyunlar yazar, tiyatro yönetmenliği yapar. Köylerde tiyatro yaptığı için, henüz on altı yaşında, yedi gün gözaltında tutulur.

Ali Özgentürk kısa film ve belgesellerle sinemaya adım atar. 1966 yılında Uzun Yürüyüş, Bir Kuvay-ı Milliyecinin Hatıraları, Bir İşçinin Öldürülüşü adlı belgesellerin ardından, Ferhat ve Yasak adlı kısa filmleri çeker.

Özgentürk, kamera asistanı olarak Yeşilçam’da çalışmaya başlar. 1974 yılında Yılmaz Güney’le birlikte Endişe filminin senaryo çalışmasına katılır. Atıf Yılmaz’ın Cengiz Aytmatov’un romanından uyarladığı Selvi Boylum Al Yazmalım’ın senaryosunu 1977 yılında yazar. Sürü filminde Yılmaz Güney’e ve Zeki Ökten’e asistanlık yapar.

Ali Özgentürk ilk uzun metraj filmi Hazal’ı 1979 yılında yönetir. Başrolünde Türkan Şoray’ın oynadığı Hazal birçok uluslararası ve ulusal festivallerden ödüler alır.

Özgentürk, 1980’li yılların zor koşullarında kendi film şirketini kurarak hem yapımcılık hem de yönetmenlik yapar. 1981 yılında birçok uluslararası festivallerden ödül alan At filmini çeker. Ali Özgentürk, At filmiyle Brezilya Sao Paolo ve İspanya Valencia Film Festivali’nde İkincilik Ödülü, Tokyo Film Festivali Büyük Ödülü’nü alır.

Hazal ve At filmleri Ali Özgentürk’ün uluslararası arenada bilinen bir yönetmen yapar.

Orhan Kemal’in Murtaza adlı romanını 1986 yılında Bekçi adıyla sinemaya uyarlar Özgentürk. Bekçi Murtaza’nın hikâyesini farklı bir yaklaşım getiren Ali Özgentürk filmde müzikal öğeler kullanır. Bekçi Murtaza rolünü Müjdat Gezen’in oynadığı filmde Güler Ökten, Macit Koper ve Halil Ergün yer alır. Bekçi, Venedik Film Festivali’nin yarışmalı bölümüne seçilen ilk Türk filmi olur ve Fransa Strasbourg İnsan Hakları Film Festivali’nde İkincilik Ödülü kazanır.

“Sinemamızda şimdiye değin işlenen yüzeysel yalınkat köylü tiplemesinden bütünüyle ayrılan, ‘biraz idealize özellikler yüklenmiş’ köylü Hüseyin’in birey-toplum ilişkilerinin tüm ‘karmaşıklığını, çapraşıklığını’ sergileyen, çocuğunun yazgısını değiştirmek uğruna giderek ölümü seçen, ‘gerçekçi ve fantastik’ öyküsü, büyük kentin insan öğüten, ürkütücü ortamından değişik, çarpıcı kesitlerin art arda getirildiği, canlı, yaşayan kişilikler ile zenginleştirilmiş, son dönem Türk sinemasının olağanüstü filmlerinden birine dönüşüyor sonuçta. Gerçekten Ali Özgentürk’ün bu ikinci filmi ‘çekimle anlatım başarısının doruklarında dolaşan’ son derece etkili, karamsar, vurucu ve umulmadık bir sinema yapıtı.”[1]

Ali Özgentürk, 1987 yılında Nâzım Hikmet’in hayatını sinemaya aktarmak isteyen bir yönetmenin hikâyesini Su da Yanar adlı filmde anlatır. Filmin içe kapanık, varoluşçu, şiirsel anlatımı dikkat çekicidir.

1990’lı yıllarda sinema filmi yapmak oldukça zorlaşır. Ali Özgentürk yabancı ortaklıklarla ve uluslararası fonlardan aldığı desteklerle film çekmeye devam eder. 1992 yılında Çıplak ve 1997 yılında Mektup adlı filmlerini çeker.

Özgentürk, 2000 yılında Balalayka adlı filmini çekecektir ancak filmin başrol oyuncusu Kemal Sunal filmin çekim hazırlığı sırasında hayatını kaybeder. Ali Özgentürk filmin senaryosunu Kemal Sunal’ı düşünerek yazmıştır, senaryoda değişikler yapar ve filmde başrolü Uğur Yücel oynar. Balalayka seyirciden büyük ilgi görür.

Özgentürk, 2004 yılında Kalbin Zamanı’nı çeker. Filmin hikâyesi polisiye bir entrika üstüne kuruludur. Filmde Hülya Avşar’la birlikte başrolde oynayan Halil Ergün Pera Palas Oteli’nde bir asansör görevlisini canlandırır.

Özgentürk, 2010 yılında son filmi Görünmeyen’i yönetir. Filmin başrolünde Udo Kier, Gürgen Öz, Muhammet Uzuner, Hakan Eratik, Sezen Aray, Halil Ergün, Ahmet Mekin ve Kubat yer alır. Görünmeyen, ulusal ve uluslararası festivallerde gösterilir.

Tüm zorluklara rağmen kırk yılı aşkın film üreten Ali Özgentürk’ü, 15 Mayıs 2025 tarihinde kaybettik.

---

[1] Sungu Çapan, Milliyet Sanat, 15 Mayıs 1983.

Rıza Kıraç

Meraklısı İçin Ali Özgentürk’ün İzlenmesi Gereken Filmleri:

At (1982), Bekçi (1986), Su da Yanar (1987), Çıplak (1992), Balalayka (2000).